قدیمی ترین نیایشگاه آریایی ها در میان مرزهای كشور ما در ملایر و روی تپه ای به ارتفاع ۳۷ متر كه قدمتش به عصر آهن و اوایل استقرار مادها در ایران برمی گردد قرار دارد.
نوشیجان نه تنها ازقدیمی ترین نیایشگاه های خشتی دنیا به شمار می رود، بلكه یكی از ناشناخته ترین بناهای كشور است.
این بنای تاریخی در ۲۰ كیلومتری شمال غرب ملایر در مسیر جاده ملایر- جوكار بر روی صخره طبیعی مشرف برجلگه شوركات قرارگرفته و دارای دیدگاه وسیع وچشم اندازی زیباست كه بدون شك درهزاره اول پیش از میلاد مورد توجه اقوام ماد قرار داشته است.
نوشیجان در لغت احتمالاً به معنی جایگاه نوش یا جایگاه انوش بوده و نوش یا انوش ظاهراً نام خانمی ست كه بر این منطقه حكمرانی می كرده است. تپه نوشیجان در سال ۱۳۴۳ خورشیدی مورد شناسایی قرار گرفت. در سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۶ طی ۶ فصل باستان شناسی توسط موسسه ی ایران شناسی بریتانیا به سرپرستی دیوید استروناخ عملیات كاووش و مرمت در تپه انجام پذیرفت. دستاورد فعالیت های این هیئت، شناسایی سه دوره ی معماری باستانی متعلق به دوران مادها، هخامنشیان و اشكانیان است.
آثار مكشوفه ی معماری مربوط به دوره ی ماد در تپه ی نوشیجان بر اساس مستندات دیوید استروناخ عبارتند از: بنای قدیمی جبهه ی غربی موسوم به اولین آتشكده، تالار ستون دار موسوم به آپادانا، معبد مركزی یا دومین آتشگاه، اتاق ها و انبارها، تونل، حصار و دژاین اثر در تاریخ ۳ بهمن ۱۳۴۶ با شمارهٔ ثبت ۷۶۳ به‌عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
